С. Г. Чавайн лӱмеш кугыжаныш книгагудын краеведений пӧлкаштыже Марий Эл Республикысе архив службым  (1922) ыштымылан 95 ий темме лӱмеш  «АРХИВ – историйын ушыжо («АРХИВЫ – память истории») книга ончерым чумырымо. Книга ончер сентябрь мучаш марте шуйна.

Пагален ӱжына.

АРХИВ – историйын ушыжо. Архивистна-влак документлаш палемдалт кодшо поянлыкым аралаш чылажымат ыштат. Вет нуно тукым кокласе кылым, поян опытым ушат да пойдарат.

А эртышым палыме деч посна ончыкылыкым умылаш неле… Архив – илышысе кажне йыжыҥ айдеме да тудын сомылжо дене кылдалтын…  

Марий Элын архивлаштыже кызыт ик миллион утла дела аралалтеш, кажне ийын тудо 100 тӱжем марте документ дене пойдаралтеш. Тушеч 9 документше уникальныйлан шотлалтеш, нуным сейфыште кучат. Тыгак 30 тӱжем утла дела поснак шергаканлан шотлалтеш. 20 тӱжем наре дела – аудиовизуальный.

597 тӱжем документ кугыжаныш архивыште, 316 тӱжем – муници- пальныйыште да 124 дела ведомственный архивлаште улыт.

Республикысе архив служба кызыт Архив паша шотышто комитетым, Кугыжаныш архивым, Архив фондым формироватлыше службым, Личный состав шотышто документ-влакым аралыме рӱдерым, Аудиовизуальный документаций-влак кугыжаныш архивым, Марий Элысе муниципальный районласе да ола округласе администраций-влакын 17 архивыштым ушен шога.

Кундемнан тӱрлӧ шӧрынан илыш корныж але тукым вожна гыч иктаж-кӧн пӱрымашыж нерген пален налаш шонена гын, мутат уке, эн ончыч архив службылан эҥертена. Шкенан дене кылдалтше кӱлеш документ-влакымат шукыж годым тыштак кычал муына. Тудо мӱян сото гай: эре ешаралтеш, эре пойдаралтеш.