С. Г. Чавайн лӱмеш калыкле книгагудын краеведений пӧлкаштыже музыкант, самодеятельный композитор, фронтовик, Марий АССР культурын заслуженный пашаенже Михаил Степанович Степановын (1923-1996) шочмыжлан – 95 ий темме лӱмеш «Мурыжо – курымашлык шарнымаш» («Его песни – навека») книга ончерым чумырымо. Книга ончер 15 сентябрь марте шуйна.

Пагален ӱжына!

Марий семмастар-влакын, кажныжын, шке пӱрымашыже. Но нунын кокла гыч Михаил Степановичьш илыш корныжо, музык пӱрымашыже поснак ойыртемалтше. Чыла шотыштат. Эн ондакак – Михаил Степанович музыкым возымо профессийлан лӱмынак тунемын огыл. Тышке тудо шке гыч шуын. Весе, эн тӱҥжӧ, Михаил Степанович – сокыр музыкант. Тыгайже тудо Кугу Отечественный сарыште лийын – 1943 ийыште Ленинград олам утарыме годым коло ияш самырык рвезе нелын сусырген да шинчажым йомдарен.

Неле ойго, нимучашдыме неле...Тыгай годым шуко еҥже, ойганен, кӧргӧ вийым да ӱшаным йомдарен, «кочо вӱд» декат солна, илыш дене чеверласашат шонкала. Икманаш, депрессийыш логалеш. Но Михаил Степанович, нелым сеҥен, шкаланже келшыше, чонлан лишыл пашам муын: 1945 ийыште Курск оласе сокыр-влакым музыкылан посна йӧн дене туныктымо школыш логалеш (а музык деке Михаил Степанович изиж годсекак шупшылтын). Тиде школым пытарымеке, самырык музыкант Морко колхоз театрыште пашам ышташ тӱҥалеш. Тиде театрлан эреак у музыка кӱлын, садлан Михаил Степанович спектакль-влакым музыка дене сӧрастарыме оҥай пашашке кыртмен пижеш. Лач тидланак кӧра Михаил Степанович композитор семын шочеш.

Музыкальный школышто налме шинчымашын ситыдымыжым шижын, Михаил Степанович Курск олашкак музыкальный училищыш тунемаш пура. Баянист семын. Тылеч вара баян тудын тӱҥ семӱзгарже лиеш. Арамак огыл ончыкыжым композитор гиде семӱзгарлан лӱмынак ятыр произведенийым воза («Вальс», «Колхозный вальс», «Марий Кужер куштымо сем» да молат).

Музыкальный училище деч вара Михаил Степанович Морко йоча музыкальный школышто туныкташ тӱҥалеш.

Тыштат тудо калык талантым кушташ полшен. Музыка возымо пашаштыже тиде жан ик эн кугу лектышан лийын. Лач ты жапыште тудын тӱҥ произведенийже-влак шочыт: кугешныше кумылан, пушкыдо лирика шӱлышан, мыскара да моло сынанат.

Композиторын творчествыже тӱҥ шотышто шке Морко кундемже дене кылдалтын (шочынжо Михаил Степанович Марий Кужерыште). Ончыкыжым тудо шке кундемжын сем аршашыжым, койышыжым шке творчествыштыже чӱчкыдынак кучылтын («Колынам, пӧртылнет шочмо верыш», «Пиал шинчан ӱдыр»).

Михаил Степанович моткоч поро кумылан еҥ ыле. Неле туткарыш логалын гынат, мыскара койышыжат эреак шижалтын. Композиторын тыгай улмыжым, мутлан, ме тудын «Маныт, Шочмо – неле кече» мурыштыжо шижына. Но патриотизм шӱлышан муро ден лирика – композиторын тӱҥ чурийже. Тыште ме тудын «Кугу пайрем», «Кумда эл», «Марий Эл», «Сар ваштареш» да моло ятыр мурыжым палемдышаш улына.

Михаил Степановичын муро йылмыже моткоч лывырге. Садланак тудын муро аршашыже шуко мурызын репертуарышкыже пурен. Композиторын мурьшгг мурышо ден колыштшо-влакым шке куштылго, шарнаш лийше, мураш ласка улмышт дене савырат. Колыштат тудын «Колынам, пӧртылнет», «Тый кӱлат, тыяк» але «Ой, могае пагыт тольо» мурыштым... Тугай ласкалык, кумылым савырыше сем поянлык...

Чын, Михаил Степановичын сусыргымыжо да шинчам йомдарымыже кугу, инструментальный да симфонический жанрлаште пашам ышташ йӧным пуэн огыл. Садлан тудо тӱҥ шотыпгго муро аланыште веле пашам ыштен да тидын денак чапланен.

Композиторын возымыжо – тиде пӱтынь марий калыкын поянлыкше. Тиде савыктышыш тудын эн сайже, калыклан палыме да йӧратыме сем поянлыкшым пуртымо. Чаманаш логалеш, эше ятырже мыланна палыме огыл, тӱрлӧ вере аралалтеш. Нунымат илен-толын поген савыкташ кӱлешыже уло, шонена. Вет Михаил Степанович шке суапле пашаж дене шкенжым веле огыл, пӱтынь Морко кундемым, пӱтынь Марий Элым чапландарен.

 Литература:

Композиторы и музыковеды РМЭ : справочник. – Йошкар-Ола, 2006. – С. 244-247.

Кулышетова Л. И. Композиторы и музыковеды Марийской АССР : [справочник] / Л. И. Кулышетова, В. И. Чеснокова. – Йошкар-Ола, 1990. – С. 238-242.

МБЭ. – Йошкар-Ола, 2007. – С. 348.

***

Галимуллина Е. Тале композиторым шарнен / Е. Галимуллина // Морко мланде. – 2008. – 31 окт.

Герасимов О. М. Михаил Степанович Степанов / О. М. Герасимов // Марий Эл: время, события, люди : календарь знаменат. и памят. дат на 1998 год / Нац. б-ка им. С. Г. Чавайна. – Йошкар-Ола, 1997. – С. 64-65.

Манжурский Г. Кажне кечыже подвиг дене иктак / Г. Манжурский // Морко мланде. – 2016. – 19 авг. – С. 5 ; 26 авг. – С. 5 ; 9 сент. – С. 5.

Титов А. «Морко сем» шинчавӱдым ӱштыктен / А. Титов // Марий Эл. – 2013. – 13 апр. – С. 11.

Чончурий А. Чонан нота / А. Чончурий // Марий Эл. – 2008. – 27 июнь. – С.

Эманова А. Нелылыкым сеҥаш музык полшен / Анастасия Эманова // Кутарня. – 2016. – 19 авг. – С. 11.