Моло калык семынак марий калыкынат тӱрлӧ модышыжо шуко уло. Кӧ модыш-влакым шонен луктын? Молан? Вашмут икте: нуным калык паша йыжыҥешыже шочыктен, курымла мучко пужарен да чаткаҥден, илышыжлан келыштарен.

Изи икшыве, самырык да кугыеҥ, модыш деке шӱмаҥын, шочмо йылмыжым, шочмо кундемжым йӧраташ тунемеш, тыгак шке кап-кылжым да уш-акылжым шуарен шога.

Шергакан йолташ-влак, ме таче тендам «Вараш ден чаҥа-влак» лӱман модыш дене палдарена.

Тиде модышым шошым, мланде почылтмеке, да кеҥежым эртараш сай пагыт толеш. Вет тудлан утларак кукшо да кумда вер кӱлеш.

Модшо-влак, тӱшкан погынен, йыр шогалыт, шке коклашт гыч поктылшо варашым ойырат. Тидлан шукыж годым тыгай лудышым кучылтыт:

– Вараш кӱшкӧ,

Вараш – ӱлык,

Кӱшкӧ – ӱлык,

Ӱлык – кӱш,

Вараш, кыш!

Кӧлан «кыш!» манме мут логалеш, тудо вараш лиеш. Южгунам мӧҥгешлат ышташ лиеш – «кыш!» манме мутыш логалше да тудын деч ончылсо еҥ-влак чаҥа лийыт, а «кыш!» деч вара шогышо еҥ вараш лиеш.

Вараш лийше еҥ тунамак тыгай лудыш шотан почеламутым ойлаш тӱҥалеш:

– Икыт-кокыт,

Писынрак!

Кумыт-нылыт,

Виянрак!

Визыт-кудыт,

Чулымрак!

Шым-кандаш,

Чолганрак!

Индеш-лу,

Вашкерак!

Кӧ куржеш, утаралтеш,

Кодшыжо мылам лиеш.

Тидын годым молышт тӱрлӧ велыш шаланен куржыт. Вараш лийше, ойлен пытарымек, чаҥа-влакым поктылаш тӱҥалеш. Поктен шуын, чаҥам ваче гычше пера, чаҥа вараш лиеш.

Модыш умбакыже кок семын вияҥ кертеш.

Мутлан, варашыш савырныше чаҥа вӱдышылан полшен кертеш. Тудо вес чаҥа-влакым куча да варашлан «пукша», тӱкаш але пераш полша. Кумытын лиймеке, нуно, молымат тыге радам дене кучен, шке ешыштым кугемдат.

Тидын годым модыш вашке пыта. Но садак эн чулым чаҥа лияш утларак йӧсӧ, вет шкетын тӱшка вий ваштареш шогаш неле – тидлан писын куржталман, чолган утлен моштыман.

А вес семын модмо годым икымше гана вараш лийше чыла чаҥам шке вийже дене гына варашыш савыра. Тидын годым модыш кужу жап шуйнен кертеш, да чыла модшо-шамычлан утларак оҥайракын чучеш.

Модса йолташда-влак дене, ешда дене пырля модса!

Вниманию читателей представляем список литературы по представленной теме из фонда Национальной библиотеки имени С. Г. Чавайна:

1. Китиков, А. Е. Марий калык модыш / А. Е. Китиков. – Йошкар-Ола, 1990. – 60 с.
2.  Марий калык модыш-влак = [Марийские народные игры] / С. Д. Архипова ямдылен. – Йошкар-Ола, 2012. – 111 с.
3. Марий калык ойпого : хрестоматий / В. Т. Михайлов ямд. – Йошкар-Ола, 2011. – 358 с.
4.  Марийские народные игры / составитель Архипова Светлана Дмитриевна. – Йошкар-Ола, 2020. – 119 с. : ил.
5. Михайлов, В. Т. Марий калык ойпого = [Устное народное творчество мари] : туныктымо пособий = [учебное пособие] / В. Т. Михайлов. – Йошкар-Ола, 2012. – 310 с.
6. Петухова А. Н. Детский фольклор народа мари / А. Н. Петухова. – Йошкар-Ола, 2004. – 288 с.

Материал подготовила Миниахметова Л. И., ведущий библиотекарь отдела социально-экономической литературы